Łódzkie Getto, czyli państwo w państwie. Cz.1 – początek.
Zanim powstało Łódzkie Getto - początek i przebieg okupacji Łodzi
Drugowojnenna okupacja Łodzi jest z całą pewnością jedną z najczarniejszych kart w historii naszego miasta. Bez wątpienia również jest to czas, o którym nie tylko należy pamiętać, ale trzeba przypominać. Rozpoczęcie działań wojennych we wrześniu 1939 r. było przyjęte przez ówczesnych przede wszystkim z dużym niedowierzaniem. Niewielu sądziło, że Hitler posunie się tak daleko. Mylili się. Mylili się też Łodzianie, którzy pamiętali okupację z czasów Wielkiej Wojny. Niemcy zajmując Łódź 6 grudnia 1914 r. sprawowali nad nią władzę do 1918 r. Okupacja była odczuwalna, ale mieszkańcom pozwalano w miarę normalnie funkcjonować. Argumentem za tym jest chociażby wydanie zgody (w roku 1917 r.) na postawienie na Rynku Nowego Miasta (dzisiejszym Placu Wolności) pomnika Tadeusza Kościuszki – wielkiego bohatera narodowego. Finalnie ten pomnik stanie na rzeczonym placu 13 lat później, ale sama zgoda na jego budowę pokazuje stosunek okupanta do lokalnej ludności. Ta złudna nadzieja, że w czasie II Wojny Światowej będzie tak, jak ponad 20 lat wcześniej, okazała się zgubna – przede wszystkim dla Żydów.
Łódź nie stanowiła strategicznego punktu dla polskiej armii, dlatego też zakładano oddanie miasta bez większego oporu. Tak też się stało. Oba skrzydła Armii „Łódź” zostały rozbite 5 września, co poskutkowało zajęciem miasta trzy dni później – 8 września. Rankiem, kolejnego dnia, niemieckie wojska triumfalnie weszły do miasta, defiladując ulicą Piotrkowską, której nazwę niedługo zmieniono na cześć samego Führera. Pierwotnie miasto zostało włączone do Generalnego Gubernatorstwa (26 października 1939 r.), ale po wielu prośbach i sprzeciwach lokalnej niemieckiej społeczności, szczególnie z podłódzkich miejscowości, plany zostały zmienione. Łódź stała się częścią III Rzeszy i oficjalnie włączona została do tzw. Kraju Warty 09 listopada 1939 r.
Polityka nazistowskich Niemiec od początku była ukierunkowana przeciwko Żydom. W przypadku Kraju Warty (w tym też Łodzi) przejawiało się to w następujących etapach:
Wykluczenie społeczne – zakaz wejścia na niektóre z ulic, zakaz pobytu w parkach czy osobne ławki bądź wagony tramwajowe.
Wykluczenie ekonomiczne – zwolnienia z pracy i brak możliwości podjęcia nowego zatrudnienia, konfiskata majątków.
Wykluczenie/napiętnowanie „wizualne” – napisy na witrynach sklepowych informujących o wyznaniu właściciela i opaski z gwiazdą Dawida, które szybko zostały zamienione na żółte gwiazdy, które Żydzi musieli nosić na wysokości prawej piersi (z przodu) i prawej łopatki (z tyłu).
Powstanie łódzkiego getta
Nagonka antysemicka stawała się coraz bardziej widoczna i przede wszystkim coraz bardziej powszechna. Z racji tego, że Kraj Warty miał być „judenfrei” (niem. wolny od Żydów), to należało przedsięwziąć pomysły, dzięki którym Żydzi znikną z tych terenów. Nie ma tu jeszcze mowy o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. Pierwszym z pomysłów było wysiedlenie. Zarówno poza granice terenów okupowanych (wielu Żydów uciekło do ZSRR), a także przesiedlenie na tereny Generalnego Gubernatorstwa (głównie do Warszawy). Jednak ze względu na ogromną liczbę starozakonnych, oficjele niemieccy z Hansem Frankiem na czele, zbojkotowali pomysł przyjęcia ponad 100 tysięcy osób na zarządzane przez siebie tereny. Trzeba było znaleźć inne wyjście.
Tymczasowe rozwiązanie zapropnowane zostało przez prezesa rejencji łódzkiej Friedrich Uebelhoer’a w tajnej notatce z 10 grudnia 1939 r. Polityk przedstawiał w niej pomysł stworzenia na ternie Łodzi „dzielnicy zamkniętej”. Było to rozwiązanie o tyle praktyczne, że wszyscy Żydzi byliby zgromadzeni w jednym miejscu. Kontrola nad nimi byłaby zdecydowanie łatwiejsza niż w momencie, gdy mieszkają w rozproszeniu. Plan został zaakceptowany. Jak wiadomo – tymczasowe rozwiązania są najlepsze. W tym przypadku okupanci korzystali z niego do połowy 1944 roku.
Pierwsze informacje na ten temat pojawiły się w łódzkiej prasie – „Lodscher Zeitung” – 8 lutego 1940 r. Johanes Schaefer – prezydent policji – informował o powstaniu w mieście dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów. Słowo „getto” nie pojawiało się rzecz jasna w gazecie. Rzeczona dzielnica zamknięta została ulokowana w okolicach dzisiejszego Starego Miasta i Bałut. Wydaje się, że wybór był jak najbardziej logiczny, ponieważ na tym terenie zdecydowaną większość mieszkańców stanowili starozakonni. Żydzi najpierw dobrowolnie, później pod rygorem kary śmierci, zmieniali miejsce zamieszkania.
Proces ten zakończony został 30 kwietnia. Kolejny dzień – 1 maja 1940 roku – uznawany jest za początek funkcjonowania getta w okupowanej przez Niemców Łodzi.
Zdjęcia ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi
Zainteresowała Cię
historia łódzkiego getta?
Zapraszamy Cię na spacer "Śladami łódzkiego getta" na którym dokładnie opowiemy (i pokażemy) Ci tę historię.
Czas trwania: 3 godziny
Historia społeczności łódzkich Żydów, którą zakończyły tragiczne wydarzenia II Wojny Światowej.
Trasa: Tereny dawnego getta łódzkiego na Starych Bałutach (okolice Manufaktury i Starego Rynku)
Przewodnik po Łodzi: Mateusz Anielak